Grecia, cuna de una nueva Europa

 

No es una casualidad si el destino de Europa se juega en Grecia, en el país donde nació la democracia occidental.[1] El uso constante de la crisis como paradigma de gobierno, reduciendo cualquier decisión política a una cuestión de emergencia económica, oscurece el verdadero problema de las elecciones griegas. Estas representan, no sólo para Grecia sino también para todos los que creen en Europa, una preciosa oportunidad para replantear un modelo de unión que ya no tiene ninguna consistencia política real.

Si, para las próximas elecciones, Grecia logra acabar con este modelo, es posible que también se ponga en marcha en otros países – en Italia, en España, en Portugal, en Francia – un proceso que podría llevar a replantear un proyecto que siempre muestra más de su insuficiencia. En primer lugar constitucionalmente: es el momento de decir públicamente que la supuesta constitución europea es ilegítima, en la medida en que el texto de ese nombre no ha sido sometido en el voto popular, ya sea – cuando lo ha sido como en Francia – fue rechazado. Desde el punto de vista jurídico, este documento no es una constitución, sino todo lo contrario de una constitución, es decir, un acuerdo entre los gobiernos. No es necesario ser un abogado para saber que no puede haber una constitución sin poder constituyente y que, del punto de vista constitucional, Europa es una marioneta privada de la realidad política. De manera que la unidad económica es una ficción ocultando intereses particulares.

Europa, uno opondrá, fue concebida desde el principio como una realidad económica y no una unidad política. Todo el mundo puede ver a qué se reduce esta realidad económica: a imponer a la mayoría más pobre los intereses de la minoría más rica, que a menudo coinciden con los de una sola nación, que la historia reciente debería desaconsejar de mantener por ejemplar. Pero incluso si no fuera así, en la situación actual, una unidad económica sin unidad política es equivalente a tener que sufrir sin defensas los efectos más devastadores de la globalización.

La idea de un poder constituyente europeo es un fantasma que nadie se atreve a evocar hoy. Sin embargo, sólo un tal poder constituyente podría restituir la vida y la realidad en las instituciones europeas. O es en Grecia que un tal poder constituyente europeo comienza quizás a darse una expresión política.

Hoy en día, Grecia es, una vez más, como al principio de la historia europea, el lugar de las decisiones importantes. Porque es aquí que el capitalismo financiero podría ser desenmascarado de una vez por todas y una verdadera constitución europea podría comenzar a encontrar su forma.

 

Τζόρτζιο Αγκάμπεν, Ελλάδα, κοιτίδα μιας νέας Ευρώπης

Μετάφραση Μαρία Κόντα

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η μοίρα της Ευρώπης παίζεται στην Ελλάδα, τη χώρα που γέννησε τη Δυτική δημοκρατία. Η συνεχής χρήση της κρίσης ως παράδειγμα της κυβέρνησης, μειώνοντας οποιαδήποτε πολιτική απόφαση σε ένα θέμα οικονομικής ανάγκης, συσκοτίζει το πραγματικό στοίχημα των ελληνικών εκλογών. Αυτές αντιπροσωπεύουν, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για όλους εκείνους που πιστεύουν στην Ευρώπη, μια πολύτιμη ευκαιρία για την επανεξέταση του μοντέλου της Ένωσης που δεν έχει πλέον καμία πραγματική πολιτική ουσία.

 

Αν, για τις επόμενες εκλογές, η Ελλάδα καταφέρει να ξεπεράσει αυτό το μοντέλο, είναι πιθανό ότι θα πυροδοτηθέι και σε άλλες χώρες – Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία – μια διαδικασία που θα μπορούσε να οδηγήσει στην επανεξέταση ενός έργου που πάντα δείχνει πολύ περισσότερο από την αποτυχία του. Πρώτα συνταγματικά: ήρθε η ώρα να ειπωθεί δημοσίως ότι το προβαλλόμενο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι αθέμιτο, στο μέτρο που το κείμενο του εν λόγω ονόματος δεν έχει υποβληθεί στη λαϊκή ψήφο, δηλαδή – όταν ήταν όπως στη Γαλλία – απορρίφθηκε. Από νομικής άποψης, το έγγραφο αυτό δεν είναι ένα σύνταγμα, αλλά το αντίθετο ενός συντάγματος, δηλαδή μια συμφωνία μεταξύ κυβερνήσεων. Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι δικηγόρος για να ξέρει ότι δεν μπορεί να υπάρξει σύνταγμα χωρίς συνταγματική εξουσία και ότι, από συνταγματική άποψη, η Ευρώπη είναι μια ιδιωτική μαριονέτα της πολιτικής πραγματικότητας. Έτσι ώστε η οικονομική ενότητα είναι μια μυθοπλασία αποκρύπτοντας ιδιαίτερα συμφέροντα.

 

Η Ευρώπη, κάποιος θα αντιταχθεί, σχεδιάστηκε από την αρχή ως οικονομική πραγματικότητα και όχι ως μια πολιτική ενότητα. Ο καθένας μπορεί να δει σε τι περιορίζεται αυτή η οικονομική πραγματικότητα: να επιβάλει στην φτωχότερη πλειοψηφία τα ενδιαφέροντα της πλουσιότερης μειονότητας, τα οποία συχνά συμπίπτουν με εκείνα ενός μόνου έθνους, εναντίον της αντιγραφής του οποίου η πρόσφατη ιστορία θα πρέπει να συμβουλεύει. Αλλά ακόμη και αν δεν ήταν έτσι, στη σημερινή κατάσταση, μια οικονομική ενότητα χωρίς την πολιτική (ενότητα) είναι ισοδύναμη με το να χρειαστεί ν’αντέξει χωρίς υπεράσπιση τις πιο καταστροφικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης.

 

Η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συνταγματικής εξουσίας είναι ένα φάντασμα που κανείς δεν τολμά να αναφέρει σήμερα. Ωστόσο, μόνο μια τέτοια συνταγματική εξουσία θα μπορούσε να επναφέρει τη ζωή και την πραγματικότητα στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Λοιπόν είναι στην Ελλάδα που μια τέτοια ευρωπαϊκή συνταγματική εξουσία μπορεί να αρχίσει να παίρνει πολιτική έκφραση.

 

Σήμερα, η Ελλάδα είναι και πάλι, όπως στην αρχή της ευρωπαϊκής ιστορίας, ο τόπος των αποφασιστικών επιλογών. Γιατί είναι εκεί που ο οικονομικός καπιταλισμός θα μπορούσε να ξεσκεπαστεί μια για πάντα και ένα αληθινό ευρωπαϊκό σύνταγμα θα μπορούσε να αρχίσει να βρίσκει τη μορφή του.

 

 

[1] El presente texto es la traducción del francés “La Grèce, berceau d’une nouvelle Europe, publicado en http://www.liberation.fr/planete/2012/06/11/la-grece-berceau-d-une-nouvelle-europe_825486 que a su vez es la traducción del italiano por Joël Gayraud.

 

Estos dos textos que presento aquí sirvieron como la introducción/descripción del primer coloquio sobre el pensamiento de Giorgio Agamben Agamben: ώς μή organizado por Maria Konta, Edgar Morales, Fernanda Miranda, y Camila Villanueva el 18 de noviembre 2016 en el Anexo de FFyL, Edificio Adolfo Sánchez Vázquez, UNAM.